Η αρχή του σχολείου και οι πρώτοι καθηγητές
Η Η Ζαγορά υπήρξε ένας από τους βασικότερους εκπαιδευτικούς πόλους και σπουδαίο πνευματικό κέντρο του Πηλίου απ' τις αρχές του 18ου αιώνα. Το πρώτο σχολείο της Ζαγοράς λειτούργησε στο μοναστήρι του Σωτήρα. Με την ανάπτυξη του χωριού δημιουργήθηκε η ανάγκη για μεγαλύτερο σχολείο. Έτσι στον περίβολο του Άϊ - Γιάννη του Προδρόμου στήθηκε το νέο σχολείο.
Το κτίριο για την λειτουργία της ιδρυόμενης Σχολής κατασκευάστηκε με την βοήθεια των ευπορότερων κατοίκων στα 1702 (κατά τον ιστορικό Δημήτριο Τσοποτό) ή στα 1712 (κατά τον Τρύφωνα Ευαγγελίδη), ήταν δε μικρό σχετικά οίκημα που συνδεόταν με αυτό της μονής του Αγ. Ιωάννου του Προδρόμου, γνωστότατης σ΄ ολόκληρο το Πήλιο με αρκετούς μοναχούς κατά την περίοδο αυτή. Το μοναστήρι αυτό με τον ομώνυμο ναό του είχε ανεγερθεί πριν απ΄ τον 13ο αιώνα, γίνεται μάλιστα λόγος γι΄ αυτό σε Χρυσόβουλλο του Μιχαήλ Παλαιολόγου, που γράφτηκε τον Μάϊο του 1272 καθώς και σε υπόμνημα του Πατριάρχου Ιωσήφ του Α' που γράφτηκε κατά τον Ιούνιο του ίδιου έτους.
Γύρω στο έτος 1702 (σύμφωνα με άλλους ερευνητές 1712) αρχίζει η προσπάθεια διδασκαλίας της Ελληνικής γλώσσας σε ανώτερο επίπεδο από δασκάλους μεγάλης μορφώσεως. Κατάλληλος για τον σκοπό αυτό, αναζητείται από τον επίσκοπο Ζαγοράς-Δημητριάδος Ιωαννίκιο ο Ζαγοριανός ιερομόναχος Ζαχαρίας, που φέρεται σαν ο πρώτος δάσκαλος στην ιδρυθείσα Σχολή.
Μετά τον ιερομόναχο Ζαχαρία δίδαξαν στην διάρκεια της πρώτης αυτής περιόδου οι εξής δάσκαλοι: Κωνσταντίνος ιερεύς, Φώτιος ιερομόναχος, Ραφαήλ ιερομόναχος (δάσκαλος του τότε νεαρού, μετέπειτα δε εκλεγέντος Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως Καλλινίκου του Γ'), Παρθένιος, Δαβίδ, Τιμόθεος ιερομόναχοι και Κωνσταντίνος Κασσαβέτης διδάσκαλος
.
Γραφική αναπαράσταση του Ελληνομουσείου από σχέδιο της Ρέας - Στυλιανού Λεωνιδοπούλου
Η δεύτερη και λαμπρότερη περίοδος
Η δεύτερη περίοδος της λειτουργίας της Σχολής της Ζαγοράς αποτελεί ορόσημο στην ιστορία της καθώς και στην ιστορία της ευρύτερης περιοχής, η έναρξή της δε ταυτίζεται με την ίδρυση της Βιβλιοθήκης της.
Το νέο σχολείο το 1777 και μετά, με την στήριξη του Πατριάρχη Καλλίνικου Γ' και του ξενιτεμένου εμπόρου Ιωάννη Πρίγκου, ανακαινίστηκε και έγινε σχολείο ανώτερης βαθμίδας γνωστό σήμερα και σαν ''Ελληνομουσείο Ζαγοράς''. Το νέο επιβλητικό κτίριο του σχολείου κτίστηκε στη θέση του παλιού και δίπλα το κτίριο της βιβλιοθήκης με το οποίο επικοινωνούσε, εκτός από τις αίθουσες περιελάμβανε οικοτροφείο και κατοικία για τον δάσκαλο. Στο σχολείο μαθήτευσε ο γνωστός ήρωας της Ελληνικής Επανάστασης Ρήγας Φεραίος. Στο διάστημα της σχολαρχίας του Κων/νου Τριανταφυλλίδη (1770-1774) ο Ρήγας 15χρονος περίπου, βρίσκεται στην Ζαγορά σαν μαθητής της Σχολής. Ο ερχομός του συνέπεσε με την σχολαρχία ενός απ' τους ικανότερους, πολυμαθέστερους και πλέον έμπειρους των διδασκάλων που πέρασαν απ' την Σχολή. Εάν μάλιστα ληφθεί υπ' όψιν ότι πολλά απ' τα βιβλία με τα οποία ο Ι. Πρίγκος πλούτισε την Βιβλιοθήκη της Σχολής ήταν γεωγραφικά συγγράμματα με χάρτες άριστους για τα χρόνια εκείνα, τότε καταλαβαίνει κανείς από που πήρε ο Ρήγας τις γεωγραφικές εκείνες γνώσεις τις οποίες αφού επαύξησε με υστερότερες σπουδές του, τις χρησιμοποίησε τόσο ωφέλιμα για το Έθνος.
Η φήμη του Ελληνομουσείου γρήγορα απλώθηκε στην περιοχή. Ήταν μια Σχολή που παρείχε γνώσεις από Γυμνάσιο μέχρι Ακαδημία όπως θα λέγαμε σήμερα. Διδάσκονταν Αρχαία Ελληνικά, Φιλοσοφία, Ιστορία, Θρησκευτικά, Γεωγραφία, Φυσικά, Μαθηματικά και ξένες γλώσσες (Λατινικά, Γαλλικά). Μια τέτοια λοιπόν Σχολή με διδακτική ύλη σε πιο σύγχρονες βάσεις πλέον και με την πλούσια και οργανωμένη Βιβλιοθήκη που διέθετε, ήταν επόμενο να τραβήξει το ενδιαφέρον πολλών, τόσον από πλευράς μαθητών όσο και διδασκάλων.
Οι επιφανέστεροι που πέρασαν και σπούδασαν στο Ελληνομουσείο της Ζαγοράς εκτός του Ρήγα Φεραίου, ήταν οι Μηλιώτες δάσκαλοι του Γένους Άνθιμος Γαζής και Γρηγόριος Κωνσταντάς που έκαναν αργότερα προσπάθεια να ιδρύσουν ανάλογη σχολή και βιβλιοθήκη στην πατρίδα τους. Από τους τελευταίους μαθητές και χρήστες της Βιβλιοθήκης της περιόδου αυτής ήταν ο Ζαγοριανός Φίλιππος Ιωάννου (Πάντος) ο μετέπειτα πρώτος καθηγητής της φιλοσοφίας του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών.
Οι γνωστότεροι δε δάσκαλοι στην Σχολή κατά την δεύτερη αυτή περίοδο ήταν ο Ζαγοριανός Κωνσταντίνος Τριανταφυλλίδης, ο επωνομασθείς "Λογιώτατος" (δάσκαλος του Ρήγα) και ο επίσης Ζαγοριανός Νικόλαος Κασσαβέτης, μαθητής του Λογιωτάτου και συμμαθητής του Ρήγα.
Με την έναρξη της Επαναστάσεως παύει και η λειτουργία της Σχολής. Μετά την παύση της λειτουργίας του Ελληνομουσείου, ο χώρος που στεγάζονταν η Βιβλιοθήκη γκρεμίστηκε και τα βιβλία άλλαξαν κατά καιρούς διάφορα μέρη. Η χρήση τους ήταν σποραδική από λίγους ενδιαφερόμενους, ντόπιους ή ξενους, όπως ο Ζαγοριανός Θεόδωρος Αφεντούλης (ο μετέπειτα καθηγητής φαρμακολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών), ο Γάλλος περιηγητής Mezieres κ.ά.. Κατά κανόνα παρέμεναν αφύλακτα, κλειστά βέβαια και απρόσιτα στην επιστημονική έρευνα.
Σήμερα το ''Ελληνομουσείο'' λειτουργεί σαν λαϊκό μουσείο, με εκθέσεις για την ιστορία του τόπου αλλά και με εκθέσεις καλλιτεχνικών έργων.
Πηγή: Βασίλης Αγιοπετρίτης, Ιστορικά στοιχεία Ζαγοράς, αυτοέκδοση, Ζαγορά 1995
Ρήγας Φεραίος
Άνθιμος Γαζής